Siúlóid – Boluisce
Am: 3½ – 4 uair an chloig
Fad: 15km
Grád: Fuinniúil
A. Tosaigh ag Oifig an Phoist i sráidbhaile an Spidéil agus déan do bhealach suas thar gheataí agus coillte Theach Mór an Spidéil (príobháideach) in aghaidh na n-aird ar bhóthar Mhaigh Cuilinn ar feadh 1½km nó tuairim 20 nóiméad.
B. Cas ar thaobh do láimhe clé tar éis an ‘Caravan Park’ agus lean ort ar an mbóthar seo ar feadh 5km (l – 1¼ uair), ag dul thar Oibreacha Uisce An Spidéil agus ag dul tríd na bailte seanbhunaithe Seanagharráin agus Leitir Péic.
C. Tar éis píosa fada bóthair atá ag síneadh le Boluisce ar chlé agus loch beag ar dheis, tóg an bóthar a thrasnaíonn barr Loch Bholuisce ar thaobh do láimhe clé ag dul thar an seanteach scoile, a bhíodh in úsáid go dtí tús na seachtóidí (1½km nó 15 nóiméad).
D. Cas ar thaobh do láimhe clé ag an T-ghabhal agus lean an bóithrín caol cam síos thar fhothracha na seantithe go dtí deireadh an bhóthair tarraithe (1.6km nó 20 nóiméad).
E. B’fhéidir go mbeidh ort do bhróga a athrú anseo agus buataisí rubair a chur ort, mar cé go bhfuil an bóthar sách maith ina thús, is gearr go mbíonn sé ina phortach. Siúl síos díreach ar feadh 1½km nó 20-30 nóiméad ag déanamh ar an mbóthar thuas ar an ard díreach os do chomhair amach.
F. Nuair a shroicheann tú an pointe a bhfuil bóthar faoi do chosa aríst, níl ort ach siúl síos díreach chuig an bpríomhbhóthar (4.35km nó 55 nóiméad). Tabhair faoi deara na coillte duillsilteacha le ciumhais na habhann, láthair bheag dhídine i gCois Fharraige na gaoithe.
G. Ar shroichint an phríomhbhóthair duit, cas ar thaobh do láimhe clé chun an Spidéal a aimsiú. Siúlfaidh tú thar Theach Mór an Spidéil in athuaír agus anois céard a déarfá le pionta breá i gceann de thithe ósta taitneamhacha an Spidéil?
Stair
Baile beag bríomhar é an Spidéal a d’fhás suas ar bhruach Loch Lurgan, mar a thugtaí ar Chuan na Gaillimhe sa tseanaimsir, san áit a dtéann Abhainn Bholuisce le farraige. De réir an tseanchais, fuair an baile a ainm ón oispís nó ospidéal a bhunaigh na ‘Knights Hospitaller’ ar an gCré Dhubh do na daoine tinne a d’fhill abhaile ó na Crosáidí. Sa mbliain 1684 scríobh Ruairi Ó Flatharta, a raibh cónai air sa bPáirc taobh thoir de shráidbhaile an Spidéil, faoin mainistir a tógadh ‘ar an mbarr láin’. Scriosadh an mhainístir ina dhiaidh sin le linn an Leasaithe Chreidimh.
Ba ar an bhfarraige a bhíodh an chuid is mó den trácht ar shráidbhaile an Spidéil fadó toisc nach raibh de bhóthar idir é agus baile mór na Gaillimhe ach cosán asail. Tharraing tógáil an droichid ar Abhainn Bholuisce sa mbliain 1679 an oiread sin cainte go dtugann muintir na háite ‘Baile an Droichid’ ar an Spidéal go dti an lá inniu féin. B’iad na Muirisigh a thug aitheantas agus oiread áirithe saibhris chuig an Spidéal nuair a thóg Martin Morris, an chéad Ard-Shirriam Caitiliceach ó aimsir na bpéindlithe, Bohoona Lodge i dtús an chéid seo caite. Rinneadh Tiarna Ard-Bhreitheamh dá mhac Michael sa mbliain 1887 agus bronnadh an teideal ‘Lord Morris’ air sa mbliain 1887 agus ‘Lord Killannin’ sa mbliain 1900. D’fhilleadh sé féin, a bhean agus a gclann ar ais ar an Spidéal chuile bhliain le linn don chúirt a bheith ina suí agus thagadh borradh agus beocht sa ‘Teach Mór’ aríst. I measc na gcuairteoiri a bhíodh go minic aige bhí Arthur Balfour agus Lady Gregory.
Chruthaigh an plódú daoine isteach ar an Spidéal le linn blianta an Ghorta (mar gheall ar bhia mara a bheith flúirseach in aimsir an ghátair, is dócha) cruatan do na daoine, ní hé amháin le linn an ghorta féin, ach ina dhiaidh aniar i rith an chuid eile den chéad. Nuair a bunaíodh scoil cheirde phrotastúnach, a raibh sé mar aidhm aici ógánaigh an cheantair a iompú chun Protastúnachais, sa mbliain 1853, tugadh oiliúint do chéad dilleachta i bhfíodóireacht agus i gceirdeanna úsáideacha eile. Thóg an chléir agus an pobal áitiúil an oiread sin raice gurbh éigean don fhear ónar ceannaiodh an suíomh an áit a fhágáil agus a shlí beatha a dhéanamh san Astráil. Idir na blianta 1867 agus 1871 chuir Michael Morris céibh nua dá déanadh ar chostas £8,000, rud a chuir obair ar fáil do chuid de na daoine ocracha.
Osclaíodh an chéad scoil sa Spidéal sa mbliain 1844, an bhliain chéanna ar tógadh an chéad bhearaic póilíní ar shuíomh ‘Tigh Fhatharta’ sa tsráidbhaile, áit a dtugtai ‘Peeler Row’ air. Sa mbliain dár gcionn tógadh Stáisiún Gardaí Cósta ar an láthair a bhfuil scoil na gcailíni tógtha anois. Tógadh séipéal Chill Éinde ar chostas £6,000 sa mbliain 1908. Ba é William Scott a dhearaigh é. Tógadh Cill Éinde in ionad an tseanséipéil a bhí suite ar chúl an tsuíomh ina bhfuil Cill Éinde inniu. Tógadh an seanséipéal sin in ionad an tseipéil ceann tuí a bhí san áit a bhfuil an Bridge House Hotel inniu. Deirtí go raibh an séipéal sin chomh beag go mbíodh ar líon mór daoine éisteacht leis an aifreann istigh i lár na cisteanaigh tí Eoin Neachtain béal dorais!
Cuireadh tarra ar ‘Bhóthar an Rí’ as Gaillimh amach sa mbliain 1930 faoi dheireadh, rud a d’fhág nach raibh an Spidéal ach turas deas cairr as Cathair na Gaillimhe. Chuidigh sé seo le forbairt an Spidéil mar shráidbhaile turasóireachta a bhfuil an oiread sin tóir ag turasóirí anois air.